فواید ساختن اسباب‌بازى به‌وسیلهٔ خود کودک و دلیل خراب کردن اسباب‌بازى

– وقتى کودک چیزى مى‌سازد، حس اعتماد و اطمینان به خود در وى افزایش مى‌یابد و سبب رشد اعتماد به نفس کودک مى‌شود.
– ذوق و استعداد هنرى کودک پرورش مى‌یابد.
– هماهنگى فکر و چشم و دست او تقویت مى‌شود و پرورش مى‌یابد.
– انرژى عصبى و روانى و حس کنجکاوى وى جهت صحیحى مى‌یابد.
– نیروى مشاهدهٔ کودک را دقیق مى‌سازد.
– موجبات رشد و پرورش قوهٔ خلاقیت، ابتکار و سازندگى کودک را فراهم مى‌سازد.
– موجب شکوفائى استعدادهاى بالقوهٔ کودک مى‌شود و او، بدین‌وسیله، به توانائى‌ها و ضعف‌هاى خود پى خواهد برد.
– تماس کودک را با طبیعت زیاد و او را با قوانین طبیعت آشنا مى‌سازد.
– کودک، با ساختن اسباب‌بازى و چیزهاى دیگر، به مفاهیم بسیاری، از قبیل: بالا، پائین، عقب، جلو، بزرگ، کوچک، متوسط، سنگین، سبک، زیر، روی، داخل، خارج و هندسى پى خواهد برد.

واقعیت این است که بزرگسالان براى اشیاء ارزش فراوان قائل هستند، حال آنکه همان اشیاء در نظر کودکان ارزش چندانى ندارند.
جاى تأسف است که در نظر ما بزرگسالان اشیاء بیشتر از کودکان ارزش دارند. ما به مبل، صندلی، لباس، اسباب‌بازى‌ها و دیگر وسایل آنچنان وابسته شده‌ایم که وقتى کودکان از آنها مراقبت نمى‌کنند، خشمگین مى‌شویم.
براى بعضى از پدر و مادرها گلدان کریستال، عکس خانوادگی، شىء قدیمى و غیره داراى چنان ارزشى است که گوئى بدون آن نمى‌توانند زندگى کنند. حال آنکه، در بیشتر اوقات، نبودن این اشیاء کوچکترین اثرى در سعادت و خوشبختى خانواده‌ها ندارد. در نظر کودک اشیاء قیمتی، براى بازى کردن، با دیگر اشیاء هیچ تفاوتى ندارد و او نمى‌تواند به‌منظور مواظبت از آنها توجه ویژه مبذول دارد.
عشق به اشیاء در نزد عده‌اى از پدران و مادران شدیدتر از عشق به کودک است و چون خواسته‌هاى کودکان با خواسته‌هاى بزرگسالان تفاوت دارد، میان آنها کشمکش و تنش به‌وجود مى‌آید.
شکستن و خراب کردن اسباب‌بازى‌ها و وسایل دیگر به‌وسیلهٔ کودکان دلایل گوناگونى دارد که به بیان مهمترین علل روانى و تربیتى آن مى‌پردازیم:
– حس کنجکاوى و علاقه به پرسش و آگاهى از ابتداى زندگى همراه انسان است. انسان تمایل دارد که از ماهیت اشیاء مطلع شود و به علل ایجاد پدیده‌ها آگاهى یابد و اسرار طبیعت را کشف کند.
کودک، وقتى چشم به این دنیا مى‌گشاید، از هیچ چیز اطلاعى ندارد و از همان روزهاى آغازین زندگى در صدد شناخت اشیاء است و با هر نگاهى که به اطراف مى‌افکند و هر دقتى که در چهره‌ها مى‌کند و هر توجهى که به اشیاء مبذول مى‌دارد، مى‌خواهد چیزى بیاموزد و مجهولى را براى خود معلوم سازد.
او به اشیاء دقیق مى‌شود و آنها را با دست لمس مى‌کند و رفته‌رفته اجسام کوچک را حرکت مى‌دهد و بالا و پائین مى‌پرد و به صداها دقیق مى‌شود و رفت‌ و‌ آمدها و حرکات را زیر نظر مى‌گیرد. خلاصه آنکه، او مى‌خواهد همه چیز را بشناسد، از این‌رو، به همه جا سر مى‌کشد و مى‌خواهد از همه‌چیز سر درآورد، هر صدائى را بشنود، هر چیزى را ببیند، لمس کند، بچشد و ببوید. راجرز معتقد است: ”که کودک در درون خود این ادراک (Perception) را دارد که در مورد اشیاء مکانیکى و چگونگى کارکرد (Function) آنها کنجکاوى کند. این نیازى درونى و شخصى است که کودک به‌وسیلهٔ جدا کردن اسباب‌بازى‌هاى خود (قطعه قطعه کردن اسباب‌بازى‌ها) و اشیاء دیگر نظیر رادیو، ضبط، چراغ‌قوه و … ابراز مى‌دارد. این‌گونه فعالیت‌ها براى کودک بسیار جذاب و ارضاء‌کننده است (زیرا به نیاز خود (Self) پاسخ مناسب را مى‌دهد)“.

منظور و هدف کودک از خراب کردن اسباب‌بازی، غالباً این است که مى‌خواهد از اسرار درون اسبا‌ب‌بازى سر درآورد و آگاه شود. مى‌خواهد بداند از چه ساخته شده است و چه چیزهائى در درون خود دارد و این میل به آگاهى و دانستن است که کودک را تهییج و ترغیب مى‌کند تا از درون اسباب‌بازى‌ها سردرآورد.
آ.اس.نیل در این‌باره مى‌نویسد: ”کودک سالم و متعادل خیلى از اسباب‌بازى‌هاى خود را مى‌شکند تا درون آنها را کشف کند. کودک مستقل، تحت تأثیر ”من“ طبیعى خود و نه فشارها و توصیه‌هاى خارجى است.“
بنابراین، بر پدران و مادران است که با بینش، بصیرت و سعهٔ صدر در برابر رفتارهاى کودک واکنش مناسب نشان دهند و اگر کودک آنان میل به کشف، کنجکاوى و خراب شدن وسایل را نداشت، باید در سلامت وى دچار شک و تردید شوند و به دنبال علت آن باشند.
– میل به خلاقیت، کشف و آشنائى از درون اشیاء و آگاه شدن از طرز کار وسایل از دیگر دلایل است.
– گاهى هم کودک به‌منظور جلب توجه خرابکارى مى‌کند که این نشان مى‌دهد از کم‌توجهى دیگران به خودش رنج مى‌برد. در چنین اوقاتی، باید توجهات واقعى و مخلصانهٔ خودتان را نشان دهید و از نظر محبت کودک را ارضاء کنید.

– کودک وقتى مى‌بیند به کودک دیگرى بیشتر محبت مى‌شود، حسادت خود را با خراب کردن اسباب‌بازى آن کودک نشان مى‌دهد. در این‌صورت، باید او را از علاقهٔ خود به وى مطمئن کنید تا امنیت‌خاطر یابد. سرزنش کردن و یا واداشتن به عذرخواهى کار درستى نیست.
– بعضى اوقات کودک در دوست‌یابى و برقرارى ارتباط ضعیف است و اسباب‌بازى‌ها و وسایل دیگران را خراب مى‌کند. راه‌حل مناسب این است که پدر و مادر فرصت‌هاى بازى جمعى و معاشرت با دیگر کودکان را براى او فراهم آورند.
– یکى دیگر از دلایل خراب کردن اسباب‌بازى‌ها و وسایل، سرکشى کودک در برابر اقتدار سرکوبگر پدر و مادر است.
– بعضى اوقات شکستن و خراب کردن به‌منظور سرگرمى و تفریح صورت مى‌گیرد. بعضى وقت‌ها در شکستن، به زمین کوبیدن، پاره کردن، خط کشیدن روى دیوار، لذت‌هائى نهفته است و کودک بدین ترتیب ارضاء مى‌شود.
اگر بزرگترها هم به فکر ارزش مادى اشیاء نبودند، گاهى این لذت‌ها را براى خودشان مباح مى‌دانستند و از شکستن و خراب کردن لذت مى‌بردند. بنابراین، خیلى جاى خرده گرفتن بر کودک نیست و مى‌توان کاغذهاى باطله، روزنامه‌هاى کهنه و اسباب و لوازم دور ریختنى را در اختیار او گذاشت تا از تار و مار کردن آنها لذت ببرد. حتى مى‌توان روى قسمتى از دیوار مقوائى نصب کرد تا هرچه مى‌خواهد روى آن خط بکشد و تفریح کند.
– اسباب‌بازى‌هائى که براى کودک تهیه مى‌کنیم، باید با سطح درک و فهم کودک متناسب باشد؛ زیرا وقتى کودک نتواند از اسباب‌بازى‌ استفاده و با آنها بازى کند و از لحاظ فکرى فشار زیادى بر او وارد آید، ممکن است خشمگین شود و اسباب‌بازى را بشکند.
روش‌هاى برخورد صحیح پدر و مادر در قبال شکستن اسباب‌بازى به‌وسیلهٔ کودک
– وقتى کودک اسباب‌بازى‌هاى خود را مى‌شکند، در واقع به نیاز ”خود – Self“ پاسخ مى‌دهد. اما پدر و مادر از این رفتار کودک ناراحت مى‌شوند و به‌صورت کلامى و غیرکلامى – ”تو بد هستی“، ”رفتارت بد است“، ”وقتى این‌طور رفتار مى‌کنی، نه دوست‌داشتنى هستى و نه ما تو را دوست داریم“ و اخم کردن – نارضایتى خویش را ابراز مى‌کنند.
وقتى کودک مى‌بیند که شکستن اسباب‌بازى پاسخ به نیاز ”خود“ است و از سوئى درمى‌یابد به سبب پاسخگوئى به این نیاز از نیازى اساسى‌تر، یعنى توجه مثبت (Positive regard) که براى او ارزشى بسیار بالا دارد محروم مى‌شود، در این حالت به تعارض و تضاد میان نیاز ”خود“ و توجه مثبت دچار مى‌آید که کودک ”توجه مثبت“ را که نیاز اساسى‌تر است، انتخاب مى‌کند. این‌جا است که کودک به‌خاطر پذیرش، عشق و محبت پدر و مادر، نیاز ”خود“ را انکار و منحرف مى‌کند. کودک، در واقع، از نیاز و رضایت شخصى خود، یعنى (خراب کردن، فرو بردن پیچ‌گوشتى در درون ضبط‌صوت براى کشف آن) صرف‌نظر و آن را انکار مى‌کند تا مورد توجه، پذیرش، محبت و عشق و علاقهٔ پدر و مادر قرار گیرد. در واقع، این نقطهٔ آغازین انحراف از مسیر تربیت طبیعى (Natural education) است که او از میل درونی، طبیعى و شخصى خویش مى‌گذرد و بر مبناى تشخیص امیال بزرگسالان عمل مى‌کند.
– اگر کودک اسباب‌بازى و یا وسیلهٔ دیگرى را خراب کرد، پدر و مادر نباید دربارهٔ او قضاوت اخلاقى کنند و به او بگویند تو کودکى بد، شیطان، بدذات، کثیف و تحمل‌ناپذیر هستی. براى یک کار اشتباه، نباید کل شخصیت کودک را زیر سؤال برد، بلکه به‌جا است براى او توضیح داد که آن کار و رفتار خاص که از او سر زده درست نیست. رفتار اشتباه کودک را از کل شخصیت او منفک کنید.
– وقتى کودک اسباب‌بازى و یا وسیله‌اى را شکست، نباید با او به گونه‌اى رفتار کرد که دچار وحشت و نگرانى شود و سعى کند آنچه را رخ داده است از چشم پدر و مادر دور نگه دارد و یا اینکه، به لحاظ روحى و روانی، احساس گناه و شرمندگى زیادى در او ایجاد مى‌شود.
– پدر و مادر آگاه و مسئول همواره زمینه‌ساز رشد روزافزون فرزندان خود هستند و با تقویت حس پژوهش و جستجو در آنان، راه را براى پیشرفت و سعادت نونهال خود هموار مى‌سازند.
– پدران و مادرانى که با روحیات و نیازهاى کودک آشنا هستند، به خوبى مى‌دانند که کنجکاوى و پرسش‌هاى او طبیعى و غریزى است و نباید این انگیزه را در او خاموش سازند، بلکه باید شرایطى فراهم آورند که کودک به اشیاء بیشتر و بهتر نگاه کند، پرسش مطرح سازد، آنها را لمس و در صورت لزوم قطعه‌قطعه کند و از درون آن آگاه شود. – وقتى کودک اسباب‌بازئى را خراب کرد و یا شکست، بهتر است پدر و مادر اسباب‌بازى نوئى براى او بخرند، چون ممکن است کودک افسوس اسباب‌بازى خراب‌شدهٔ را بخورد و دچار دلمردگى و احساس گناه و پشیمانى شود. در صورتى‌که کودک آن کار را به‌دلیل کنجکاوى و به‌صورت غیرعمدى انجام داده است و نباید دچار چنین حالت‌هائى شود.
– بهتر است اسباب‌بازى‌هاى شکسته شده را خود کودک و با راهنمائى پدر و مادر تعمیر کند و در صورتى که دیگر نمى‌توان از آنها استفاده کرد، در کارتنى آنها را نگهدارى کنند و در سال‌هاى بعدی، هر از چندگاهی، آنها را به کودک نشان دهند. این وسایل خاطرات خوبى را به یاد آنان خواهد آورد.
– بعضى از پدر و مادرها، به‌‌خاطر خودنمائى در برابر خانواده‌هاى دیگر و یا امیال سرکوب‌شدهٔ دوران کودکى خود که از داشتن بعضى اسباب‌بازى‌ها محروم بوده‌اند، مقدار فراوانى اسباب‌بازى تهیه و آنها را در کمد و گنجه‌اى دور از دسترس کودکان، نگهدارى مى‌کنند. از دیدگاه این‌گونه پدر و مادرها کودکى خوب کودک است که اسباب‌بازى‌هاى خود را صحیح و سالم در کمد و یا گنجه به نمایش مى‌گذارد و اگر کودکى آنها را بشکند، خرابکار و بدذات محسوب مى‌شود.